Het geld van de toekomst/Verouderingsgolf

←

De Hogedrukketel

Het geld van de toekomst (25) Bernard Lietaer

De informatierevolutie

→

Gedurende 99% van de tijd van het bestaan van de mens is zijn levensverwachting ongeveer 18 jaar geweest. In de laatste eeuw, in het bijzonder in de laatste decennia, heeft de gecombineerde invloed van dramatische verbeteringen in hygiëne, voeding, levensstijl en medicijnen een cumulerend effect gehad op het aantal jaren dat mensen kunnen verwachten te leven. In de ontwikkelde wereld is de levensverwachting nu gestegen tot 80 jaar voor vrouwen en 76 jaar voor mannen. Een opmerkelijk gevolg daarvan is dat twee derde van alle mensen die ooit 65 jaar zijn geworden, nú leven.⁵ Tussen haakjes, de leeftijd van 65 jaar werd ooit door Bismarck in de 19e eeuw gekozen als de officiële pensioensgerechtige leeftijd, toen de levensverwachting in Duitsland 48 jaar was. Men verwachtte dat slechts weinig mensen die gezegende leeftijd zouden bereiken, en ons gehele sociale contract met betrekking tot werk en pensioensystemen was ontwikkeld om te zorgen voor deze geringe hoeveelheid mensen.

Figuur 1.2: De Verouderingsgolf: percentage van de totale bevolking dat 65 jaar of ouder is (OESO)6

In de paar decennia die nu voor ons liggen, zal een volledig voorspelbare demografische transformatie plaatsvinden; en alle mensen die daarin een rol spelen leven reeds vandaag. In de ontwikkelde wereld is ongeveer een op de zeven mensen nu ouder dan 65 jaar. Vergelijk dat eens met slechts een op de elf mensen in 1960. Binnen twee decennia zal een op elke vijf mensen die gewijde leeftijd bereiken, en tegen 2030 bijna een op elke vier! (Figuur 1.2.)

Deze ‘Verouderingsgolf’, die we nooit eerder hebben meegemaakt, zal de economische en politieke verhoudingen in de wereld veranderen. Zoals een expert het uitdrukt: ‘De veroudering van de wereldbevolking zal niet alleen de overheersende economische kwestie van de 21e eeuw worden, maar ook de overheersende politieke strijdvraag. Het zal de sociaal politieke agenda van de ontwikkelde landen domineren en achtervolgen en heronderhandeling van hun sociaal contract noodzakelijk maken.’⁷ Er zijn geen historische precedenten die aangeven hoe de kwesties die deze Verouderingsgolf over de gehele wereld zal oproepen, kunnen worden aangepakt.

Deze wereldwijde trend van veroudering heeft ook een paar positieve gevolgen. U zult bijvoorbeeld, met grotere zekerheid dan iemand in voorgaande generaties, zelf deel uitmaken van deze oudere bevolking. Men kan zelfs hopen dat, met zo’n hoog percentage volwassen mensen, het komende Kennistijdperk zich zal ontwikkelen tot een tijdperk dat het ‘Tijdperk van Wijsheid’ genoemd kan worden. De tijd zal het leren.

Veroudering in de wereld: enkele feiten en cijfers⁸

In Florida is vandaag bijna een op de vijf mensen (18,5%) 65 jaar of ouder. Dit geeft het model van de toekomst weer, zoals dat overal zal gelden. Dit ‘Florida-voorbeeld’ zal voor de volgende landen worden behaald in de aangegeven jaren: Italië 2003 Japan 2005 Duitsland 2006 Verenigd Koninkrijk 2016 Frankrijk 2016 Canada 2021 Verenigde Staten van Amerika 2023 Dit proces van veroudering speelt niet alleen in ontwikkelde landen. Het verouderingsproces begint in ontwikkelingslanden wel wat later maar zal daar sneller verlopen dan in ontwikkelde gebieden. In Frankrijk bijvoorbeeld duurde het een eeuw voor het aandeel van bejaarden in de totale bevolking van 7% naar 14% was gegroeid. In Zuid-Korea, Taiwan, Singapore en China verwacht men dat dit in een tijdsspanne van slechts 25 jaar zal gebeuren. De Verenigde Naties voorspellen dat tegen het jaar 2050, het aantal mensen in de leeftijd tussen 65 en 84 jaar wereldwijd zal toenemen van 400 miljoen tot 1,3 miljard (een drievoudige toename). Het aantal mensen van 85 jaar en ouder zal toenemen van 26 miljoen tot 175 miljoen (een zesvoudige toename). Het aantal honderdjarigen ten slotte zal toenemen van 135.000 tot 2,2 miljoen (het zestienvoudige).

In de lopende overgangsperiode moeten echter enkele ontnuchterende zaken worden aangepakt. Onvoldoende gefinancierde pensioenverplichtingen bijvoorbeeld vormen een serieus probleem. Dit zijn uitkeringen die reeds zijn verdiend door de werkenden van vandaag, maar waarvoor geen reserves bestaan omdat de fondsen al zijn gebruikt voor betalingen aan de huidige gepensioneerde bevolking. Deze niet gefinancierde verplichtingen zijn nu alleen al in de OESO-landen toegenomen tot $35 biljoen⁹ (dat is meer dan vier jaar van het gehele bruto nationaal product van de Verenigde Staten). Als we daar de kosten voor de gezondheidszorg bij optellen wordt het bedrag meer dan twee keer zo groot. En dan houden deze enorme bedragen zelfs nog geen rekening met de toekomstige groei in het aantal bejaarden zoals weergegeven in figuur 1.2.

De nu volgende harde ‘geldvraag’ vat het sociaal-economisch dilemma samen dat deze Verouderingsgolf ons stelt: Hoe kan de maatschappij de ouderen het geld geven dat zij nodig hebben omdat ze langer leven?