Het geld van de toekomst/De geschiedenis van het geld
| ← | → |
Keynes gaf aan dat ‘geld, evenals bepaalde andere elementen van beschaving, een veel ouder instituut is dan we leerden geloven. Zijn oorsprong ging verloren in de mist van het smeltende ijs en zou wel eens terug kunnen gaan tot de intervallen in de menselijke geschiedenis van de interglaciale periodes, toen het prachtig weer was en de geest vrijelijk nieuwe ideeën kon ontwikkelen—in de eilanden van de Hesperiden of Atlantis of een Eden in Centraal-Azië.’38
Hoewel de exacte oorsprong van geld onbekend is, waren al zijn vroege vormen sterk verbonden met de mysteries van de eredienst, en zijn eerste rol was die van symbool. Een symbool is ‘iets dat iets anders, dat onstoffelijk of abstract is, vertegenwoordigt’, aldus de Oxford English Dictionary, die vervolgens aangeeft dat alle vroege symbolen verbonden waren met religieuze concepten.
Een van de oudste munten is een Soemerische bronzen munt die teruggaat tot ongeveer 3200 v.C. Aan de ene kant van de munt staat een korenschoof weergegeven en aan de andere kant een beeltenis van Inanna (de Ishtar van de Babyloniërs), de godin van leven, dood en vruchtbaarheid. Zij noemden het de ‘shekel’ en het was een heilig symbool dat de mysteries van de vruchtbaarheid van het leven verbeeldde (zie kader). De shekel is zeker niet afwijkend van de norm. In de loop van de geschiedenis heeft bijna elke maatschappij mysterieuze heilige eigenschappen aan haar munten toegekend.
|
De Soemeriërs noemden hun eerste munt een ‘shekel’ omdat ‘she’ tarwe betekende. ‘Kel’ was een inhoudsmaat, ongeveer gelijk aan een schepel. Derhalve was deze munt het symbool voor de waarde van een schepel tarwe. (Het woord ‘shekel’ leeft nog voort in het moderne Hebreeuws als de Israëlische geldeenheid.) Oorspronkelijk diende de shekel als betaling voor gewijde seksuele gemeenschap in de tempel van Inanna/Ishtar, de godin van leven, dood en vruchtbaarheid. Deze tempel was, behalve een rituele plaats van samenkomst, ook de opslagplaats voor de voorraden tarwe die in magere tijden de priesteressen en de gemeenschap tot steun dienden. Boeren vervulden dus hun religieuze verplichtingen aan de gemeenschap en aan de godin door hun tarwebijdrage naar de tempel te brengen, in ruil waarvoor ze deze shekelmunt kregen, die hun het recht gaf tijdens het festival een bezoek aan de priesteressen te brengen. Tweeduizend jaar later, toen het patriarchale systeem de betekenis en de aard van deze riten had veranderd, beschreef de bijbel deze priesteressen als ‘prostituees van de tempel’. Dit moet echter allemaal begrepen worden binnen de eigen culturele context. De ‘heilige prostituees’ waren vertegenwoordigsters van de godin, en gemeenschap met hen betekende gemeenschap met de vruchtbaarheidsgodin zelf, iets dat niet onderschat mag worden. In die tijd was vruchtbaarheid echt een zaak van leven en dood. Als de oogst mislukte was er geen alternatief en iedereen verhongerde of zou in ieder geval tot het volgende jaar honger lijden. En natuurlijk verzekerde het op de juiste wijze vervolmaken van het magische ritueel de vruchtbaarheid van de gewassen, dieren en kinderen die noodzakelijk waren voor toekomstige voorspoed. De reden waarom geld, seks en dood drie machtige taboes in het Westen werden, heeft te maken met het feit dat zij alle drie eigenschappen zijn van de oude Oermoeder, zoals de verbinding met de shekel aangeeft. De volledige gevolgen van dit verband voor de collectieve psychologie zijn elders onderzocht.39 |
Meer dan vijfentwintighonderd jaar na de Soemerische shekel waren de eerste Griekse munten feitelijk een tastbaar teken dat de burgers kregen als bewijs van betaling voor hun verplichtingen. Deze bewijzen konden worden ingewisseld voor deelname aan de jaarlijkse hecatombe, het heilig maal waar ook de goden aan deelnamen.
De Arabische geleerde Ibn Khaldun beweerde: ‘God schiep de twee waardevolle metalen, goud en zilver, om te dienen als maatstaf voor alle grondstoffen…’ Zonder de verdere noodzaak tot interventie door een religieuze instelling bleven goud en zilver symbolisch verbonden met respectievelijk de zon en de maan. Eeuwenlang bleef hun prijs op geheimzinnige wijze stabiel in een vaste verhouding van 1:131/2, die astrologisch was bepaald om de hemelcyclus weer te geven. Lang nadat de astrologische verantwoording was verdwenen, bleven deze twee metalen gewijde munteenheden. Er zijn veel mensen die, tot op de dag van vandaag, beweren dat alleen een terugkeer naar de gouden standaard tot ‘echt’ geld zou leiden. Sommigen blijven zelfs zijn bijbelse afkomst aanroepen.40
Er zit enige ironie in het feit dat de Almachtige Dollar geen uitzondering is op dit mystieke fenomeen. Hoewel de dollar wordt uitgegeven door een land dat sinds zijn stichting een angstvallige scheiding tussen Kerk en Staat hanteert, waar bidden op school nog kan leiden tot verhitte discussies, staat er op het heel gewone dollarbiljet het motto ‘In God we Trust’. Datzelfde biljet is aan beide zijden verlucht met het grootzegel van de Verenigde Staten. Volgens Joseph Campbell is dit zegel buitengewoon beladen met esoterische symbolen.
Het kan fascinerend zijn om het volgende geheim te ontdekken dat onze gedachten ondersteunt. Liberia bijvoorbeeld geeft zijn wettig betaalmiddel uit met de beeltenissen van kapitein James T. Kirk en kapitein Jean-Luc Picard van het ruimteschip Enterprise, en betaalt daarvoor royalty’s aan Viacom, de eigenaar van het handelsmerk Star Trek.41 Tot voor kort was het mode om bankgebouwen op tempels te laten lijken, compleet met eerbied vereisende interieurs. Zelfs de eerste internetbank, de First Security National Bank, met alleen maar een internetadres en geen fysieke vestiging, voelde de noodzaak om zich aan deze gewoonte te onderwerpen door een imitatiebankgebouw in Griekse stijl als symbool voor haar eerste webpagina te gebruiken.
Centrale bankiers in het bijzonder verhullen nog steeds hun activiteiten in priesterlijke mysteries. Een hoorzitting voor de voorzitter van de Federal Reserve in het congres kent evenveel rituelen en bestudeerde dubbelzinnigheid als de orakels van de priesters van Apollo in Delphi in het oude Griekenland. Twee citaten geven dit perfect weer. Het eerste is mijn favoriete kwinkslag van Alan Greenspan: ‘Als u mij hebt begrepen, heb ik mijzelf níét duidelijk uitgedrukt.’ De ander komt van William Greider, in zijn bestseller over de Federal Reserve met de toepasselijke naam ‘Secrets of the Temple’: ‘Evenmin als de tempel antwoordde de Fed aan het volk, maar zij sprak voor hen. Haar uitspraken werden gegoten in een geheimzinnige taal die de mensen niet konden begrijpen, maar haar stem, wisten zij, was machtig en belangrijk.’42
Maar er zit méér achter het mysterie van het geld dan alleen een weerspiegeling van het sterk gevestigde conservatisme van de financiële wereld.