Het geld van de toekomst/Het opbouwen van gemeenschapszin en de ‘geschenkeneconomie’
| ← | → |
Als gemeenschapszin een lap stof was, wat zou dan de individuele draad zijn? Of om een andere metafoor te gebruiken, als gemeenschapszin een molecuul zou zijn, wat zou dan de samenstellende atoom zijn, het kleinste deeltje dat helpt de molecuul te vormen?
Als u een doos spijkers nodig hebt, gaat u naar de ijzerhandel en koopt daar zo’n doos. U noch de winkelbediende verwacht enige toekomstige wederkerigheid. Dit is een van de redenen waarom geldhandelingen zo efficiënt zijn. Elke transactie staat op zichzelf. Maar evenmin is er gemeenschapszin geschapen.
|
Het geven van geschenken ontwikkelde zich als de vroegste vorm van sociale zekerheid, aldus antropoloog Stanley Ambrose van de Universiteit van Illinois in Urbana-Champaign. ‘Sociale banden, gevestigd door het geven van geschenken, zou mensen helpen in moeilijke tijden, wat vooral belangrijk was in een moeilijke of onvoorspelbare omgeving.’ De jagers-verzamelaars van de Sanstam in Kenya ontwikkelen zulke netwerken ook tegenwoordig nog door kralen gemaakt van de schaal van struisvogeleieren uit te wisselen, de gift die helpt om toekomstige gunsten zeker te stellen. De ouderdom van deze traditie om zo’n kraal van eierschaal te schenken, werd vastgesteld toen dr. Ambrose in een schuilplaats in een rots met de naam Enkapune Ya Muto, in een kloof in Kenya, de overblijfselen ontdekte van een werkplaats voor kralen gemaakt van de schaal van struisvogeleieren, met daarin meer dan 600 schaalfragmenten en complete kralen die meer dan 40.000 jaar oud waren! ‘Het gaf de Afrikaanse mensen een voordeel boven de Neanderthalers, die waarschijnlijk niet zo’n symbolisch mechanisme voor sociale solidariteit hadden.’78 |
Neem nu eens aan dat u nog een doos spijkers gaat kopen, en uw buurman zit op zijn veranda. Als u tegen hem zegt dat u een doos spijkers gaat kopen, antwoordt hij: ‘O, maar ik heb laatst juist zes dozen gekocht. Hier heb je er een, dat scheelt je de rit naar de winkel.’ Bovendien wil hij niet betaald worden. Wat is hier gebeurd?
Uit puur materieel oogpunt hebt u in beide gevallen uw doos spijkers. Maar een antropoloog zou aangeven dat er in het tweede geval nog iets anders is gebeurd. Als u uw buurman weer eens ziet, zult u hem beslist gedag zeggen. En als hij op een zaterdagavond bij u aan de deur komt omdat hij vergeten was boter te kopen, zult u hem zeer waarschijnlijk wat boter ter beschikking stellen. Het schenken van die doos spijkers is een daad die gemeenschapszin bouwt. Iets kopen doet dat niet.
Een commerciële transactie is een gesloten systeem: de spijker tegenover het geld. Daarentegen is een geschenk een open systeem. De transactie leidt tot een onevenwichtigheid die door een mogelijke toekomstige transactie in evenwicht wordt gebracht. Het proces van schenken schept iets dat de geldruil niet doet. Er is een nieuwe draad in het weefsel van de gemeenschap geweven.
Het bewijs voor die relatie tussen geschenken en gemeenschapszin is overweldigend. Over de hele wereld en op allerlei momenten is dit vastgelegd.