Het geld van de toekomst/Waarom de Officiële Toekomst níét zal plaatsvinden

←

De Officiële Toekomst: ‘Meer van hetzelfde’

Het geld van de toekomst (108) Bernard Lietaer

Het Corporate Millennium

→

De woorden van Harman zijn om twee redenen profetisch.

De eerste werd al opgenomen in de Hogedrukketel in hoofdstuk 1 (zie figuur 1.3). De historisch ongekende samenkomst van de vier megatrends—Verouderingsgolf, Informatierevolutie, Klimaatverandering/ondergang van biodiversiteit en Monetaire Instabiliteit—wijzen erop dat ‘business as usual’ gewoon geen realistische mogelijkheid is. Elk van deze trends is voldoende om de bekende sociale patronen significant te verstoren. Hun combinatie maakt het hoogst onwaarschijnlijk dat we in staat zullen zijn het bekende pad ongestoord te kunnen vervolgen.

De tweede reden waarom de Officiële Toekomst niet zal plaatsvinden, heeft direct te maken met het onderwerp van dit boek: de toekomst van het geld. Zelfs voordat elk van deze megatrends volledig is uitgewerkt, heeft het decennium van de jaren negentig diverse belangrijke experimenten laten zien die de aard van het geld veranderen. Niemand betwist dat nieuwe technologieën de vorm van ons geld zullen veranderen (dat wil zeggen de steeds vluchtiger vormen die ons ‘normale’ nationale geld kan aannemen, zoals elektronische bits in een automatisch betaalsysteem, op smartcards of op het net). Maar dat is slechts een deel van wat er gaat gebeuren.

Parallel met deze ontwikkelingen van elektronisch geld komt er iets heel anders naar voren. Er zijn mensen op de wereld die al heel andere soorten geld op de markt hebben gebracht of daarmee experimenteren. Zij veranderen wat geld is, wie het schept, wat het betekent, welke gevoelens het oproept, en hoe mensen zich ten opzichte van elkaar en het milieu zullen gedragen als ze het gebruiken.

We weten dat de technologische veranderingen die de meest indringende invloed op de samenleving zullen hebben, díé veranderingen zijn die de middelen veranderen waarmee mensen met elkaar omgaan. Fundamentele veranderingen in beschavingen zijn herleid tot de uitvinding van het schrift¹⁰⁴, het alfabet ¹⁰⁵ en de drukpers.¹⁰⁶ De adembenemende sociale, politieke en economische gevolgen van de uitvinding van de telefoon, de auto en de televisie¹⁰⁷ zijn klassieke voorbeelden van zulke veranderingen die zich voordeden tijdens de 20e eeuw.

Veranderingen in de aard van het geld zullen minstens even zo grote gevolgen hebben als elk van de hiervoor gegeven voorbeelden. Geld is ons belangrijkste middel voor materiële ruil met mensen buiten onze directe intieme omgeving. Wat staat in een kapitalistische samenleving, van alle middelen die de menselijke relaties kunnen veranderen, meer centraal dan geld? Kapitalisme gebruikt de geldstroom op de markt om de middelen toe te wijzen aan alle deelnemers in die samenleving. In het kapitalisme is geld niet alleen het middel maar ook het doel van de overgrote meerderheid van alle ruilhandelingen. De interne verbrandingsmotor veranderde slechts de aard van ons transportsysteem, en kijk eens naar de resultaten! In de huidige kapitalistische samenleving zou het veranderen van geld gelijkstaan aan het veranderen van zowel de brandstof als van de onderliggende beweegredenen van het merendeel van onze handelingen. Daarom zal het veranderen van de aard van ons geld waarschijnlijk veel verder reikende gevolgen hebben dan we ons ooit kunnen voorstellen.

Er zijn nu honderden projecten aan de gang die nieuwe soorten geld gebruiken en die projecten leiden precies tot zo’n transformatie. Samen geven ze een sterke aanwijzing dat ons hele concept van geld zal veranderen. Enkele van die projecten hebben betrekking op de machtigste organisaties ter wereld en op miljarden dollars aan investeringen. Andere zijn door sociale activisten in een tiental landen met minieme middelen ingevoerd, en weer andere werden bedacht door een eenzame ‘cyberpunk’ op een zolder in Silicon Valley. Volgens mijn voorspelling zal 95% van al deze projecten niet overleven; maar de resterende 5% zal erin slagen om onze economieën, onze samenlevingen, onze beschaving en onze wereld voor altijd te veranderen.

Op dezelfde radicale manier waarop het buskruit aan het einde van de Middeleeuwen het lot bezegelde van het feodale systeem in Europa, zullen de geldprojecten die overleven de richting bepalen van de machtsverschuiving in de volgende eeuw. Wat dit zo verschrikkelijk opwindend maakt (of beangstigend, afhankelijk van uw gezichtspunt), is dat we helemaal niet kunnen weten welke aanpak zal winnen. Het zijn niet noodzakelijk regeringen of ondernemingen, of zelfs niet de projecten met het meeste geld of de beste medewerkers, die de grootste kans hebben. Sommige kleine entrepreneurs in een garage waren succesvol waar de reuzen faalden. De conventionele wijsheid heeft lang volgehouden dat slechts de grootste ondernemingen toptalenten en noodzakelijke financiering konden aantrekken, omdat hun omvang automatisch macht op de markt zeker stelde. In de jaren negentig is geen van deze gevestigde ‘feiten’ overeind gebleven.

Als we praten over de toekomst van het geld kunnen we er niet omheen om te praten over de toekomst van onze samenlevingen en van onze wereld. Dit moet niet gezien worden als een mechanische oorzaak-en-gevolgverhouding tussen geldstelsels en brede sociale veranderingen. Samenlevingen zijn buitengewoon complexe stelsels en kunnen daardoor onmogelijk in eenvoudige mechanische termen worden begrepen. Dit is nu méér waar dan ooit. Voor de eerste keer in de geschreven geschiedenis is ons geldspel echt een wereldwijd spel geworden. Nu ex-communistische landen, en zelfs het huidige ‘communistische’ China, onherroepelijk zijn overgegaan op geld als de sociale motivator van keuzes, kan het veranderen van het geldstelsel de krachtigste beschikbare manier zijn om ons collectieve gedrag op wereldschaal bewust te veranderen. Voor het eerst in de geschiedenis zullen bovendien de effecten van elke monetaire verandering worden verveelvoudigd door onze informatie- en communicatietechnologieën, die ons met hoge snelheid naar veelal niet in kaart gebrachte gebieden zullen voortstuwen.

Overwegend dat de Officiële Toekomst niet zal plaatsvinden, wat zijn dan enkele van de meer waarschijnlijke toekomsten? Hier zijn vier verschillende richtingen waar veranderingen in ons geldstelsel ons naartoe kunnen voeren:

• Het Corporate Millennium: een wereld waarin particulier ondernemingsgeld de rol van onze bekende nationale munteenheden op basis van bankschuld heeft overgenomen.
• Zorgzame Samenlevingen: waar een wereldwijde ineenstorting van het geld geleid heeft tot lokale munteenheden, gebaseerd op de gemeenschap, als de overheersende geldscheppende kracht.
• Hel op Aarde: waar na de val van het officiële geldsysteem geen nieuwe sociale of monetaire ordening in staat was zich te vestigen.
• Duurzame Voldoening: een wereld waarin verschillende soorten geldinnovaties—beschreven in Deel II van dit boek—een succesvolle preventieve maatregel vormen tegen het instorten van geld en een ‘Integrale Economie’ scheppen waarin de oude en de nieuwe geldstelsels elkaar effectief in evenwicht houden en aanvullen.